20 maja- Dzień Pamięci o Zmarłych na AIDS

Profilaktyka HIV/AIDS na terenie woj. zachodniopomorskiego z uwzględnieniem działalności Punktu Konsultacyjno- Diagnostycznego w Szczecinie- wykonującego anonimowo badania w kierunku HIV .opracowała: Renata Opiela- doradca w PKD w Szczecinie i członek Stowarzyszenia DADU , Kierownik Oddziału Epidemiologii WSSE w Szczecinie oraz Przewodnicząca Wojewódzkiego Zespołu ds. Realizacji Krajowego Programu Zapobiegania Zakażeniom HIV i Zwalczania AIDS

Obchody Międzynarodowego Dzień Pamięci o Zmarłych na AIDS odbywają się co roku w trzecią niedzielę maja i są jedną z największych kampanii zwiększania świadomości  o HIV/AIDS na świecie. Obchody odbywają się w 115 krajach, a wolontariusze docierają do dziesiątków tysięcy ludzi. W woj. zachodniopomorskim w ramach tegorocznych obchodów Wydział Współpracy Społecznej Urzędu Marszałkowskiego Województwa Zachodniopomorskiego we współpracy z Krajowym Centrum ds. AIDS organizuje 21 maja konferencję poświęconą „Społecznym aspektom HIV/AIDS z perspektywy minionych lat”.  Krajowe Centrum ds. AIDS zaprasza do włączenia się w obchody Międzynarodowego Dnia Pamięci o Zmarłych na AIDS w Polsce, przygotowywane przez organizacje pozarządowe.

Epidemiologia zakażeń HIV i zachorowań na AIDS

Wg danych NIZP- PZH w Polsce od wdrożenia badań w 1985 r. do 31 grudnia 2017 r. zakażenie HIV stwierdzono u 22.657 obywateli Polski i u osób innego obywatelstwa przebywających na terenie Polski. Ogółem odnotowano 3.558 zachorowań na AIDS; 1.382 chorych zmarło.

Wśród ogółu zarejestrowanych zakażonych do końca grudnia 2017 r. było co najmniej 6.347 zakażonych w związku z używaniem narkotyków, 1.758 zakażonych poprzez kontakt heteroseksualny oraz 3.451 poprzez kontakt seksualny pomiędzy mężczyznami.

W prawie połowie zgłoszeń zakażeń HIV w Polsce w 2017 r. od początku rejestracji (47,7 %) nie podano prawdopodobnej drogi zakażenia. Jest to sytuacja bardzo niekorzystna, która wymaga podjęcia działań ze strony wszystkich osób współpracujących przy monitorowaniu sytuacji epidemiologicznej HIV/AIDS w Polsce. Brak wiedzy dotyczącej dróg szerzenia się HIV w Polsce pozostawia bez przekonującej odpowiedzi pytanie o przyczynę gwałtownego wzrostu liczby zakażeń HIV w Polsce w ostatnich latach i ogranicza możliwość odpowiedniego ukierunkowania środków przeznaczanych na profilaktykę HIV w naszym kraju (źródło: http://wwwold.pzh.gov.pl/oldpage/epimeld/hiv_aids/index.htm).

Wśród nowo wykrytych zakażeń HIV w Polsce w 2017 r. nadal największą grupę stanowiły osoby, które nie podawały dróg zakażenia – 976 osób i tendencja ta utrzymuje się od kilku lat. Wśród osób, u których udało się ustalić przyczynę zakażenia, największą grupę podobnie jak w latach ubiegłych stanowiły osoby utrzymujące ryzykowne kontakty seksualne – 507 osób (w tym 383 mężczyzn o orientacji homoseksualnej oraz 124 osoby o orientacji heteroseksualnej) i osoby stosujące narkotyki drogą dożylną – 39 osób. Dominującą drogą zakażenia pozostaje zatem aktywność seksualna tj. podejmowanie aktywności seksualnej bez zabezpieczenia prezerwatywą i częsta zmiana partnerów seksualnych.

W roku 2017 w Polsce urodziło się 3 dzieci z matek zakażonych HIV.

W 2017 r. (wg danych skumulowanych od 1985r.) w woj. zachodniopomorskim zarejestrowanych było łącznie 914 osób zakażonych HIV, natomiast w samym 2017 roku zarejestrowano 76 nowych zakażeń. Współczynnik zapadalności wynosił 4,45 na 100 tys. mieszkańców i był wyższy w porównaniu do roku 2016, kiedy to wynosił 3,74. Należy zauważyć, że zapadalność na zakażenie HIV wśród mieszkańców województwa w 2017 r. była mniej korzystna w porównaniu do sytuacji epidemiologicznej w Polsce ( współczynnik zapadalności dla polski wynosił 3,86)

W woj. zachodniopomorskim w 2017 r. zespół AIDS rozpoznano u 10 osób. Od początku epidemii do końca 2017 r. zachorowało łącznie 187 osób, z których 61 zmarło. (źródło: „Ocena stanu sanitarnego i sytuacji epidemiologicznej woj. zachodniopomorskiego w 2017 r.” WSSE w Szczecinie ).

Należy podkreślić, iż leczenie antyretrowirusowe stanowi istotny element profilaktyki nowych zakażeń HIV (Treatment as Prevention – TasP)

Ilość wirusa (wiremia) w organizmach osób żyjących z HIV, skutecznie leczonych lekami antyretrowirusowymi, obniża się do tak niskich wartości, że nie są one wykrywalne dostępnymi metodami diagnostycznymi. Dzięki temu ludzie żyjący z HIV nie chorują na AIDS i żyją tak samo długo, jak ludzie z populacji ogólnej. Również kobiety zakażone HIV przyjmujące leki antyretrowirusowe zgodnie z zaleceniami lekarza w czasie ciąży i porodu, a po urodzeniu podające je dziecku przez 4 – 6 tygodni od przyjścia na świat minimalizują ryzyko przeniesienia zakażenia na dziecko do 1 lub mniej % .

Wg danych KC ds. AIDS na dzień 05.02.2017 r. leczeniem ARV objętych było około 10 273 pacjentów, w tym 110 dzieci. Ujednolicone i zintegrowane leczenie ARV dla wszystkich regionów Polski jest prowadzone od 2001 roku, w ramach programu zdrowotnego Ministerstwa Zdrowia pt.: „Leczenie antyretrowirusowe osób żyjących z wirusem HIV w Polsce”. Aktualnie finansowanie leków AVR odbywa się w ramach programu zdrowotnego Ministerstwa Zdrowia „Leczenie antyretrowirusowe osób żyjących z wirusem HIV w Polsce na lata 2017 - 2021". Każdego roku w zaleceniach Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) aktualizowane są schematy leczenia antyretrowirusowego, uwzględniające nowe leki ARV, które są na bieżąco rejestrowane w Unii Europejskiej (EMEA – Europejska Agencja Leków).

W Polsce zasady opieki medycznej nad pacjentami zakażonymi HIV, w tym leczenia antyretrowirusowego, opracowane zostały w formie Rekomendacji (ostatnia aktualizacja 2017 r.) przez Polskie Towarzystwo Naukowe AIDS – PTN AIDS. Dokument ten opracowuje grupa ekspertów z różnych ośrodków referencyjnych – realizatorów Programu leczenia ARV w Polsce, w oparciu o rekomendacje europejskie (European AIDS Clinical Society – EACS).

Poza spadkiem liczby zachorowań na AIDS oraz spadkiem śmiertelności z powodu AIDS po wprowadzeniu leczenia przeciwwirusowego (ARV) ma ono również znaczenie prewencyjne, gdyż u osób objętych terapią dochodzi do obniżenia liczby kopii wirusa krążącego we krwi, co powoduje zmniejszenie zakaźności tych osób. Stąd też skuteczna terapia antyretrowirusowa i bardzo niski poziom wiremii pomagają zapobiegać przenoszeniu zakażenia na innych poprzez seks, a także z matki na dziecko. Zatem ludzie żyjący z HIV, którzy przyjmują leki antyretrowirusowe zgodnie z zaleceniami lekarza i utrzymujący niski („niewykrywalny”) poziom wiremii we krwi praktycznie nie mają ryzyka przeniesienia zakażenia na niezakażonych HIV partnerów seksualnych. Ponadto, jak wykazują prowadzone badania, leczenie antyretrowirusowe jest ekonomicznie efektywne, gdyż zmniejsza całkowite koszty wydatkowane na leczenie osób żyjących z HIV (źródło: http://www.aids.gov.pl/hiv_aids/informacje_dla_srodowisk_medycznych/ ).

Stosunkowo nowym zagadnieniem w Polsce w kontekście profilaktyki jest profilaktyka przedekspozycyjna (PrEP- ang. pre-exposure prophylaxis) tj. stosowanie leków antyretrowirusowych u osób niezakażonych celem zmniejszenia ryzyka zakażenia HIV. Tego rodzaju postępowanie profilaktyczne jest preferowane u osób dorosłych o zwiększonym ryzyku zakażenia przede wszystkim u osób podejmujących kontakty seksualne z osobą zakażoną HIV (nieleczoną lub leczoną antyretrowirusowo nieskutecznie) lub z osobą o nieznanym statusie serologicznym i nie używających konsekwentnie prezerwatyw oraz u osób stosujących dożylnie narkotyki. Profilaktyka przedekspozycyjna powinna być stosowana w skojarzeniu z innymi działaniami m.in. szeroko pojętą diagnostyką HIV, diagnostyka i terapią innych zakażeń przenoszonych droga płciową, wczesnym leczeniem zakażeń HIV oraz promowaniem metod barierowych w zachowaniach seksualnych i innych metod redukcji szkód. Więcej informacji na temat PrEP na stronach www.prep.edu.pl

Więcej informacji dot. HIV/AIDS oraz aktualna lista Punktów Konsultacyjno- Diagnostycznych działających na terenie Polski znajduje się na stronie Krajowego Centrum ds. AIDS https://aids.gov.pl/pkd/ ponadto Harmonogram realizacji Krajowego Programu Zapobiegania Zakażeniom HIV i Zwalczania AIDS opracowany na lata 2017-2021 http://www.aids.gov.pl/krajowy_program/2017-2021/

Działalność Punktów Konsultacyjno- Diagnostycznych (PKD) wpisana jest jako jedno z zadań realizacji Krajowego Programu Zapobiegania Zakażeniom HIV i Zwalczania AIDS na lata 2017-2021 w ramach zapobiegania zakażeniom HIV wśród osób o zwiększonym poziomie zachowań ryzykownych.
Na terenie woj. zachodniopomorskiego działają dwa Punkty Konsultacyjno- Diagnostyczne (PKD) wykonujące badania wykrywające zakażenie HIV anonimowo i bezpłatnie, połączone z profesjonalnym poradnictwem przed i po teście. Punkty pracują w ramach dotacji Krajowego Centrum ds AIDS. Oferta Punktów adresowana jest do wszystkich osób, które dobrowolnie zgłoszą się do Punktu Konsultacyjno- Diagnostycznego i które chcą wykonać test w kierunku HIV.

Adresy Punktów Konsultacyjno- Diagnostycznych:

• w Szczecinie, (rozpoczął działalność od 1997 r.) aktualnie działa przy ul. Broniewskiego 12 (budynek Poradni Nabytych Niedoborów Immunologicznych), w systemie całorocznym w poniedziałki , wtorki oraz czwartki w godz. 15.00-18.00. ( ostatnia osoba przyjmowana jest pół godziny przed zamknięciem Punktu). Od 2012 r. działalność Punktu finansowana jest poprzez Stowarzyszenie Wolontariuszy DADU.
  W godzinach pracy Punktu działa też telefon informacyjny: 91 81 39 343,
  a w poniedziałki i czwartki w godz. 15.00-18.00 telefon zaufania 91 45 42 450.
• w Koszalinie aktualnie działa przy ul. Szpitalnej 2 (budynek SP ZOZ MSW III piętro vis a vis laboratorium) w środy w godz. 15.30 do 18.00 oraz soboty w godz.9.00-11.30. Punkt prowadzony jest przez Stowarzyszenie Profilaktyki i Terapii "Młodzi-Młodym".

Zadanie jest kontynuacją działań podejmowanych na terenie woj. zachodniopomorskiego od 1997r. i wpisane jest jako jedno z zasadniczych działań profilaktycznych związanych z ograniczeniem rozprzestrzeniania się HIV/AIDS nakierowanych na osoby o ryzykownych zachowaniach w kontekście transmisji zakażenia. Na uwagę zasługuje fakt, iż PKD w Szczecinie był pierwszym tego typu Punktem w Polsce i działa nieprzerwanie od ponad 20 lat. Poza usługą testowania każdy klient Punktu ma zapewnione profesjonalne poradnictwo przed i po teście prowadzone przez certyfikowanych doradców. Po wykonaniu testu osobie, u której wykrywa się zakażenie HIV udzielane jest wsparcie polegające m.in. na ofercie skierowania do Poradni Nabytych Niedoborów Immunologicznych w Szczecinie, gdzie poza opieką lekarską i wdrożeniem leczenia antyretrowirusowego może skorzystać również z form pomocy oferowanych przez Stowarzyszenie Wolontariuszy DADU. (www.dadu.org.pl) Od stycznia 2018 r. komfortowym rozwiązaniem dla pacjentów testujących się w PKD w Szczecinie jest funkcjonowanie Punktu w tym samym miejscu, w którym działa Poradnia Nabytych Niedoborów Immunologicznych oraz siedziba Stowarzyszenia Wolontariuszy DADU. Dodatkowo również w PKD w Szczecinie można skorzystać z bezpłatnych badań w kierunku HCV.

Mimo, że rozwój epidemii w Polsce określany jest jako stabilny, od lat województwo zachodniopomorskie należy do czołówki wśród innych regionów w zakresie podejmowania przez mieszkańców ryzykownych zachowań, a tym samym narażenia na HIV/AIDS i inne choroby przenoszone drogą seksualną. W Polsce epidemię HIV można określić jako skoncentrowaną na dwóch populacjach kluczowych tj. mężczyzn mających seks z mężczyznami oraz osób stosujących iniekcyjnie narkotyki. Częstość występowania zakażeń HIV poza tymi populacjami jest znacznie niższa ( źródło: Harmonogram realizacji Krajowego Programu Zapobiegania Zakażeniom HIV i Zwalczania AIDS opracowany na lata 2017-2021 Warszawa 2017, str.16).

W 2017 r. wykonano w PKD w Szczecinie 1021 badań serologicznych w kierunku HIV (spadek o 52 badania w stosunku do 2016 r.). Przetestowano : 362 kobiety ( w tym 23 ciężarnych tj.6,35 % ogółu testowanych kobiet) oraz 659 mężczyzn. Odnotowana została stabilizacja w zakresie testujących się kobiet w ciąży, kierowanych do badań przez lekarzy ginekologów, na co wpływ miały działania Wojewódzkiego Zespołu ds. realizacji Krajowego Programu Zapobiegania Zakażeniom HIV i Zwalczania AIDS - w 2014r. badania tylko w tej grupie w PKD w Szczecinie wykonano u 400 kobiet, 2015r.- u 50 ciężarnych, w 2016r.- 56 kobiet, natomiast w 2017 r.- 23 kobiet w ciąży .

Zakażenie wirusem HIV wśród pacjentów PKD w 2017 r. wykryto u 25 osób tj. o 5 więcej niż w 2016 r. Wszystkie osoby z wykrytym zakażeniem HIV uległy zakażeniu drogą kontaktów seksualnych (12 osób deklarowało orientację homoseksualną, 10 heteroseksualną przy czym 1 osoba wskazywała jako możliwą drogę zakażenia również dożylną podaż środków psychoaktywnych i 3 biseksualną). Wśród osób zakażonych 20 zakażeń wykryto u mężczyzn i 5 u kobiet.
W ostatnich latach w PKD w Szczecinie ze względu na potrzebę utrzymania ciągłości pracy oraz dostępności testów składane są dodatkowe projekty do Wojewody Zachodniopomorskiego na wsparcie badań w kierunku HIV - dla kobiet w ciąży i ich partnerów seksualnych oraz osób o ryzykownych zachowaniach.

Dotychczas Wojewoda Zachodniopomorski od 2010r. wspierał PKD w Szczecinie w realizacji następujących projektów:

• w 2010 r. projekt pt. „Ciąża bez HIV- bezpieczne macierzyństwo” w ramach którego wykonano 262 badania a –HIV;
• w 2011 r. projekt pt. „Test w kierunku HIV- bezpieczna przyszłość dla Twojego dziecka” w ramach którego wykonano 342 badania a –HIV;
• w 2012 r. projekt pt. „Test w kierunku HIV- odpowiedzialne macierzyństwo” w ramach którego wykonano 391 badań a –HIV;
• w 2013 r. projekt pt. „Zmniejsz ryzyko zakażenia HIV- wykonaj test!” w ramach którego wykonano 500 badań a –HIV;
• w 2014 r. projekt pt. „ Test w kierunku HIV- bezpieczeństwo Twoje i innych!” w ramach którego wykonano 400 badań a-HIV;
• w 2015 r. projekt pt. „ Wykonaj test w kierunku HIV- zdaj egzamin z odpowiedzialności!” w ramach którego wykonano 542 badania a-HIV;
• w 2016 r. projekt „Test w kierunku HIV- pełna jakość życia!” w ramach którego wykonano 450 badań a-HIV;
• w 2017 r. projekt: „Wykonaj test w kierunku HIV- Zadbaj o siebie i swoich bliskich!” w ramach którego wykonano 450 badań a-HIV.

W 2018 r. realizowany jest projekt: „Wykonaj test w kierunku HIV- Zadbaj o siebie i swoich bliskich!” w ramach którego zaplanowano wykonanie 500 badań a-HIV, dodatkowo 30 szybkich testów HIV, 30 konsultacji specjalistycznych PrEP oraz zakup prezerwatyw. Projekt adresowany jest do osób powyżej 18 r.ż, które zgłoszą się do Punktu Konsultacyjno- Diagnostycznego w Szczecinie.

Propagowanie testów w kierunku HIV stanowi jedną z podstawowych form działań profilaktycznych. W epidemiologii zakażeń największym problemem pozostają osoby zakażone HIV nieświadome swojego zakażenia, a tym samym narażające innych na infekcję. Stąd też należy propagować anonimowe i bezpłatne testowanie, które poza samą usługą wykonania testu, połączoną z profesjonalnym poradnictwem stanowi swoistą formę profilaktyki zakażeń HIV oraz innych chorób przenoszonych drogą aktywności seksualnej (STI) poprzez promowanie bezpieczniejszych zachowań seksualnych. Dominującą drogą zakażenia we współczesnej epidemiologii zakażeń HIV pozostaje aktywność seksualna tj. podejmowanie aktywności seksualnej bez zabezpieczenia prezerwatywą i częsta zmiana partnerów seksualnych.

Testowanie w PKD daje odpowiedź na pytanie o drogi zakażenia, bowiem praktycznie 100% pacjentów w rozmowie przed i po teście podaje możliwą drogę zakażenia- tym samym wskazówki do kreowania działań profilaktycznych, które powinny dotyczyć ograniczania transmisji zakażenia poprzez kontakty seksualne. Również ten aspekt uzasadnia potrzebę funkcjonowania Punktów Konsultacyjno- Diagnostycznych, gdzie każdy może oszacować indywidualne ryzyko zakażenia oraz nieodpłatnie i anonimowo wykonać test w kierunku HIV.

Warto również pamiętać, iż badanie w kierunku HIV należy do pakietu badań dla kobiet w ciąży określonego jako standard w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 20 września 2012 r. w sprawie standardów postępowania medycznego przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych z zakresu opieki okołoporodowej sprawowanej nad kobietą w okresie fizjologicznej ciąży, fizjologicznego porodu, połogu oraz opieki nad noworodkiem (DZ.U.2016.1132). Wykonanie badania w kierunku HIV i wiedza o zakażeniu połączona z bezpieczniejszymi zachowaniami jest istotna, gdyż właściwe postępowanie minimalizuje ryzyko nabycia zakażenia, również transmisji zakażenia z matki na dziecko- przy czym badania kobiet w ciąży jako badania diagnostyczne powinny być imienne, a więc formuła pracy PKD, tj. anonimowość badań wyklucza możliwość testowania diagnostycznego kobiet w ciąży.

WW. Rozporządzenie Ministra Zdrowia zakłada wykonanie badania w kierunku HIV do 10 tyg. ciąży oraz między 33- 37 tyg. ciąży. Tak więc lekarze ginekolodzy powinni proponować kobietom wykonanie testu a- HIV, ze wskazaniem testowania partnera seksualnego (jeśli wcześniej miał inne partnerki) oraz przeprowadzać edukację nakierowaną na wyjaśnienie kobiecie, dlaczego to badanie jest potrzebne i ważne. Badania te finansuje NFZ, jednakże lekarze ginekolodzy (zwłaszcza z praktyk prywatnych) w części kierują pacjentki do PKD uznając za wiarygodne wyniki anonimowe (bez danych osobowych pacjentki) - takich testów wśród kobiet w ciąży wykonano w 2017r.- 23.

W związku z tym należy upowszechniać wiedzę o dużych szansach na urodzenie zdrowego dziecka przez matkę zakażoną wirusem HIV pod warunkiem wykonania badania i odpowiedniego postępowania w ciąży (tj. terapii antyretrowirusowej), w trakcie oraz po porodzie.

WARTO PAMIĘTAĆ……

O zakażeniu można dowiedzieć się tylko robiąc test w kierunku HIV. Osoby zakażonej nie rozpozna się po wyglądzie. Można wiele lat żyć z zakażeniem HIV i nie zachorować na AIDS pod warunkiem, że wie się o zakażeniu.

• Wirus HIV przenosi się przez krew, kontakty seksualne i drogą wertykalną, tj. z zakażonej matki na dziecko ( w czasie ciąży, podczas porodu, karmienia piersią).
• Komary i inne owady nie przenoszą zakażenia HIV. Zwierzęta domowe nie są źródłem i nie przenoszą zakażenia.
• Nie można ulec zakażeniu HIV przez kontakt ze łzami, śliną i potem osoby zakażonej wirusem HIV. Korzystanie z wspólnej toalety, basenu, sprzętów kuchennych nie stanowi ryzyka przeniesienia zakażenia. Bezpieczne jest również przytulanie osoby zakażonej, wspólne mieszkanie, praca, zabawa.

MOŻNA UNIKNĄĆ ZAKAŻENIA HIV…..m.in. poprzez:

• Zachowanie wierności partnerowi i wymaganie wierności od partnera. Przypadkowe kontakty seksualne są ryzykowne! Każdy nowy partner może być zakażony HIV.
• Używanie tylko własnych przyborów kosmetycznych np. żyletek,,maszynek do golenia, sprzętu do depilacji. Wykonywanie zabiegów kosmetycznych i tatuaży tylko w specjalistycznych gabinetach z użyciem jednorazowego, sterylnego sprzętu.
• Właściwe używanie prezerwatywy podczas kontaktów seksualnych- co znacznie zmniejsza ryzyko zakażenia HIV i innych chorób przenoszonych drogą seksualną.
• Odpowiedzialne zachowania! Należy pamiętać, że alkohol, narkotyki i inne środki psychoaktywne zmniejszają krytycyzm w zakresie odpowiedzialności za zachowania w tym także seksualne.
• Wdrożenie profilaktyki przedekspozycyjnej (PrEP).